Gagnavefsjá var ein af fyrstu stóru kortasjánum hér á landi og var henni ætlað að birta og bæta aðgengi að upplýsingum um valið efni úr gagnagrunni Orkustofnunar (OS), en OS (áður Raforkumálaskrifstofan) hefur safnað gögnum um orkulindir landsins í meira en hálfa öld. Kortasjáin, sem var bæði á íslensku og ensku, var opnuð á netinu í mars 2004. Aðilar að verkefninu voru orkumálasvið OS, Vatnamælingar sem þá voru hluti stofnunarinnar og Íslenskar orkurannsóknir (ÍSOR) sem nýlega höfðu verið skildar frá henni, auk þess sem síðar bættust við gögn frá Umhverfisstofnun. Vatnamælingar, sem nú eru hluti Veðurstofu Íslands, Umhverfisstofnun og ÍSOR, hættu síðan að uppfæra gögn til birtingar í Gagnavefsjá. Vatnamælingar og Umhverfisstofnun fóru þess í stað að nýta hugbúnað Náttúruvefsjár í þeim tilgangi. Gagnavefsjá var lokað í desember 2011 og vék þá fyrir Orkuvefsjá, en þar birtast eingöngu gögn sem eru á ábyrgðarsviði OS samkvæmt núgildandi lögum.

Gagnavefsjá notaði hugbúnað frá ESRI sem hefur eins og margir þekkja verið stærsti framleiðandi landupplýsingabúnaðar í heiminum (ArcInfo), en allar þekjur voru sóttar í gagnagrunn með ArcSDE (Spatial Database Engine) þar sem byggt var á ArcIMS (Internet Map Server). Samstarfsaðili um búnað var Samsýn, umboðsaðili ESRI á Íslandi.  Í Gagnavefsjá var veittur aðgangur að upplýsingum um orkulindir, orkubúskap, orkunotkun og aðrar rannsóknir um náttúrufar landsins sem aflað hafði verið fyrir almannafé. Einnig var veittur aðgangur að gögnum sem stofnanirnar höfðu aflað fyrir verkkaupa en í þeim tilfellum hafði verið gefið samþykki til birtingar. Meðal efnis voru upplýsingar um vatnafar, vatnasvið, vatnshæðarmælakerfi, rennslismælistaði og annað tengt fall- og stöðuvötnum. Upplýsingar voru gefnar um jarðfræði, virkar og útkulnaðar megineldstöðvar og öskjurima, nútímahraun, gosbelti og aldur jarðlaga, jarðhitasvæði, einnig borholur, hveri og laugar, sýnatökustaði og efnagreiningar og þar mátti einnig finna gögn tengd orkuvinnslu og orkunýtingu. Þá voru birtar upplýsingar eins og um sundlaugar, hitaveitur, vatnsveitur, virkjanir, varaafl, heimarafstöðvar og mælingar sem komu fram í vindatlas. Einnig voru birtar þekjur yfir friðlýst svæði, náttúruverndaráætlun og náttúruminjaskrá, auk hæðarlína og vatnafars.

Gagnavefsjá byggði á hugbúnaði sem ekki er lengur uppfærður (eftir 2006) af framleiðanda. Orkustofnun hafði greitt kostnað við rekstur Gagnavefsjár og þar sem gögn annarra voru ekki lengur uppfærð vegna birtingar þar, lá fyrir að stofnunin yrði með tímanum að færa birtingu upplýsinga um þau gögn sem voru á ábyrgðarsviði hennar og setja í nýja kortasjá, Orkuvefsjá. Hugmyndin var að þegar Gagnavefsjáin yrði lögð af, myndi efni hennar væntanlega verða gert aðgengilegt í öðrum kortasjám allt eftir stefnu viðkomandi stofnana og ábyrgðarsviði, en einnig hafði áhrif að meiri nákvæmni undirliggjandi gagna í nýrri kortasjám leiddi til þess að fara varð vel yfir öll eldri staðsetningarhnit til dæmis vegna birtingar ofan á nýrri myndgrunnum.

Þegar kemur að þeirri erfiðu ákvörðun að loka kortasjám þarf að leiða hugann að varðveislu heimilda. Engar reglur eru til um afritun og varðveislu á útliti kortasjáa svo vitað sé eins og hefð hefur skapast um varðandi hefðbundnar vefsíður á netinu. Hugbúnaður kortasjáa og fjölbreytileiki gagna gerir það erfitt að afrita þær og þar með varðveita heimildir um kortasjárnar. Varðveisluhlutverk á þessu sviði ætti að vera hjá lykilsöfnum landsins. OS hefur reynt að tryggja að heimildir séu til um útlit og virkni Gagnavefsjár, með nokkuð víðtækri afritun á ýmsum tegundum skráa og gagna, auk þess sem útgáfur gagnaþekja eru m.a. varðveittar sem formskrár (shp). Með því að smella á sýnishorn af útliti einstakra kafla Gagnavefsjár er á vefsíðu OS hægt að fá hugmyndir um framsetningu efnis, eins og það birtist síðast. Vonandi finnast leiðir til að samstilla afritun á útliti íslenskra kortasjáa áður en slökkt verður á fleiri sjám. Heimildir um þær eru annars glataðar eins og gerst hefur í nokkrum tilfellum á liðnum árum.

Skjámyndir af Gagnavefsjá (íslensk útgáfa)

Skjámyndir af Gagnavefsjá (ensk útgáfa)

Þorvaldur Bragason